Bài viết này tổng hợp những cảnh báo và giải pháp được đưa ra tại hội thảo khoa học về trí tuệ nhân tạo (AI). Từ nguy cơ tiềm ẩn đến các chính sách và chiến lược mà Việt Nam đang xây dựng để quản trị và phát triển AI một cách an toàn, bền vững, và nhân văn.
Ông Nguyễn Mạnh Hùng – Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ phát biểu tại hội thảo – Ảnh: NGUYÊN BẢO
Hội thảo khoa học Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của AI – tác động tiêu cực và ứng phó chính sách vừa diễn ra đã hé lộ nhiều góc nhìn quan trọng về tương lai của AI tại Việt Nam.
AI: Cơ hội “vàng” hay “hộp Pandora”?
Các chuyên gia tại hội thảo đều nhất trí về tính hai mặt của AI, phân tích kỹ lưỡng tác động của nó đến nhiều lĩnh vực như kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa, quốc phòng, và an ninh.
Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an, nhấn mạnh rằng AI là một trong những công nghệ then chốt của cuộc cách mạng 4.0, có khả năng thay đổi cục diện toàn cầu. AI có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tối ưu hóa sản xuất, cải thiện y tế, đổi mới giáo dục, và nâng cao năng lực quản trị xã hội. Nó giúp các quốc gia tiết kiệm chi phí, tăng hiệu quả, mở rộng tri thức, và khẳng định vị thế trong kỷ nguyên số.
Tuy nhiên, bên cạnh những tiềm năng to lớn, AI cũng đặt ra những thách thức chưa từng có. Đó là khoảng trống pháp lý, rủi ro đạo đức, nguy cơ lạm dụng công nghệ cho tội phạm mạng, chiến tranh thông tin, xâm phạm quyền riêng tư, và đặc biệt là tác động tiêu cực đến quốc phòng và an ninh.
Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an phát biểu tại hội thảo – Ảnh: NGUYÊN BẢO
GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, còn chỉ ra những rủi ro nghiêm trọng, khó dự báo hơn. Đặc biệt là khả năng mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học và tự thích nghi, đặc biệt khi chúng phát triển vượt quá tầm hiểu biết và giám sát của con người. AI cũng gây ra những tác động tiêu cực đến thị trường lao động, làm gia tăng nguy cơ thất nghiệp. Nếu dữ liệu huấn luyện bị thiên lệch, AI có thể tái tạo và khuếch đại các định kiến xã hội, dẫn đến những quyết định sai lệch, thiếu công bằng.
Không chỉ vậy, AI còn có thể bị lợi dụng cho các hoạt động lừa đảo, phát tán tin giả, giả mạo giọng nói và hình ảnh (deepfake), gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội. Nó cũng có thể bị lợi dụng để tấn công mạng, xâm nhập hệ thống thông tin, hạ tầng quan trọng hoặc đánh cắp dữ liệu, bí mật quốc gia.
“Cuộc chạy đua phát triển AI giữa các quốc gia có nguy cơ tạo ra thế mất cân bằng chiến lược và thúc đẩy căng thẳng quân sự. Vì vậy, AI vừa là công cụ tăng cường năng lực quốc phòng, an ninh, vừa là nguồn rủi ro tiềm ẩn đối với hòa bình và an ninh thế giới nếu không được sử dụng một cách có trách nhiệm và minh bạch,” ông Thắng nhấn mạnh.
GS.TS Nguyễn Xuân Thắng – Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh – phát biểu tại hội thảo – Ảnh: NGUYÊN BẢO
Giải pháp nào cho bài toán AI?
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Việt Nam đã ban hành chiến lược AI từ năm 2021. Tuy nhiên, do AI là lĩnh vực thay đổi rất nhanh, chiến lược này sẽ được cập nhật vào cuối năm nay, cùng với Luật AI.
Bộ trưởng nhấn mạnh rằng đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia. AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Ông cũng khẳng định Việt Nam cần phát triển AI vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn. AI phải vì con người, không thay thế con người mà phục vụ con người, là trợ lý của con người. AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra một nhận định đáng suy ngẫm: “Sức mạnh của AI có thể còn lớn hơn năng lượng hạt nhân, và vì vậy, vấn đề của nó có thể còn lớn hơn bom nguyên tử. Nhưng AI và vấn đề của nó là một cặp song sinh, như âm và dương, như 2 mặt của một đồng xu, nương tựa vào nhau để cùng tồn tại và phát triển, và chúng chuyển hóa nhau.”
“Lấy độc trị độc”: Giải quyết vấn đề của AI bằng chính AI?
Theo ông Hùng, các vấn đề của AI có thể được giải quyết bởi chính AI. Ví dụ, đào tạo nhân lực AI bằng công nghệ AI, hoặc phát hiện vi phạm đạo đức AI cũng bằng AI. Ông cho rằng AI lớn lên cùng với những vấn đề mà nó tạo ra. “Không có vấn đề của AI thì cũng không có sự trưởng thành của AI. AI và vấn đề của AI là một chữ ‘và’ vĩ đại. AI và các vấn đề của nó sẽ luôn tồn tại, chúng ta không loại bỏ được, mà phải chung sống và quản trị khôn ngoan.”
- Quản lý theo mức độ rủi ro.
- Minh bạch và trách nhiệm giải trình.
- Đặt con người vào vị trí trung tâm.
- Khuyến khích phát triển AI trong nước, tự chủ về AI.
- Lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh và bền vững.
- Bảo vệ chủ quyền số, trong đó dữ liệu, hạ tầng và công nghệ AI là ba trụ cột chiến lược.
