Bài viết này sẽ đưa bạn đến làng gốm Bát Tràng để khám phá “cỗ Bát Tràng” vừa được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Cùng tìm hiểu những món ăn đặc sắc, ý nghĩa văn hóa và lý do khiến mâm cỗ này trở nên đặc biệt nhé!
Vào ngày 13/8/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố danh sách các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tin vui là Hà Nội có thêm 3 di sản được vinh danh, trong đó có “tri thức nấu cỗ Bát Tràng” thuộc xã Bát Tràng. Bên cạnh đó, còn có nghề làm bánh cuốn Thanh Trì và tri thức chế biến, thưởng thức Chả cá Lã Vọng cũng được ghi danh.
Vậy, điều gì khiến cỗ Bát Tràng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia? Theo Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, những di sản này đều đáp ứng đầy đủ các tiêu chí về tính đại diện, thể hiện bản sắc cộng đồng, địa phương, phản ánh sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của con người. Quan trọng hơn, chúng được kế tục qua nhiều thế hệ, có khả năng phục hồi và tồn tại lâu dài, được cộng đồng đồng thuận, tự nguyện đề cử và cam kết bảo vệ.
Cỗ Bát Tràng có gì đặc biệt đến vậy?
Nhắc đến Bát Tràng, chắc hẳn ai cũng nghĩ ngay đến gốm sứ trứ danh. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, bên cạnh nghề gốm, Bát Tràng còn lưu giữ một nét văn hóa tinh thần vô cùng đặc biệt: cỗ truyền thống. Mâm cỗ này thường xuất hiện trong các dịp lễ, Tết, giỗ chạp và sự kiện cộng đồng, được người dân nơi đây gọi chung là “cỗ Bát Tràng”.
Khác với những mâm cơm thông thường, cỗ Bát Tràng là sự hòa quyện tinh tế giữa ẩm thực, tín ngưỡng và mỹ cảm, thể hiện nếp sống, tư duy và bản sắc của cả cộng đồng làng nghề. Mỗi mâm cỗ không chỉ là để ăn, mà còn là để thờ cúng tổ tiên, thần linh, gửi gắm lòng biết ơn và cầu mong những điều tốt đẹp.
Điểm đặc biệt của cỗ Bát Tràng nằm ở sự tỉ mỉ, tinh tế trong từng món ăn. Theo các nghệ nhân ẩm thực địa phương, mâm cỗ phải đạt được sự cân đối âm dương, ngũ hành, màu sắc và hương vị. Các món ăn không chỉ ngon miệng mà còn phải đẹp mắt, được trình bày hài hòa, tạo nên một tổng thể mang tính nghệ thuật cao.
Mâm cỗ Bát Tràng.
Một mâm cỗ truyền thống thường có từ 8 đến 12 món, trong đó không thể thiếu:
Xôi gấc đỏ: Biểu tượng của sự may mắn và thịnh vượng.
Nem Bát Tràng: Được gói cầu kỳ và chiên vàng ruộm.
Thịt gà luộc lá chanh: Món ăn quen thuộc nhưng được chọn gà ngon, luộc khéo để thịt vàng óng, da căng bóng.
Giò lụa, chả quế: Biểu trưng cho sự tròn đầy và đủ đầy.
Canh măng, canh bóng thả: Món nước thanh tao, giúp cân bằng vị đậm đà của các món mặn.
Cá kho, thịt đông hoặc thịt kho tàu: Gợi nhớ đến sự gắn bó với sông nước và đất đai.
Ngoài ra, người Bát Tràng còn đặc biệt chú trọng đến món tráng miệng, thường là chè kho, bánh dày, bánh chưng nhỏ. Những món ăn này không chỉ tượng trưng cho nền nông nghiệp lúa nước, mà còn mang ý nghĩa biểu trưng sâu sắc.
Điểm đặc biệt nữa là cỗ Bát Tràng thường được bày biện trên đĩa, bát bằng gốm Bát Tràng, tạo nên một sự đồng bộ hiếm có: Món ăn ngon – bát đĩa đẹp – không gian linh thiêng. Đây chính là yếu tố quan trọng khiến cỗ Bát Tràng trở nên độc đáo và không thể lẫn vào đâu được.
Giá trị văn hóa sâu sắc đằng sau mâm cỗ
Mâm cỗ Bát Tràng không chỉ đơn thuần là phục vụ nhu cầu ẩm thực, mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa to lớn:
Kết nối cộng đồng: Trong mỗi dịp lễ hội làng, giỗ tổ nghề gốm hay Tết cổ truyền, các gia đình, dòng họ cùng nhau chuẩn bị cỗ. Mọi người cùng nhau gói bánh, nấu xôi, luộc gà, tạo nên một không khí đoàn kết, gắn bó.
Giữ gìn phong tục thờ cúng: Cỗ được dâng lên tổ tiên, thành hoàng làng, thể hiện sự tri ân nguồn cội. Đây là nét văn hóa xuyên suốt trong đời sống tinh thần của người Việt.
Truyền nghề và giáo dục: Người lớn hướng dẫn con cháu cách bày biện, nấu nướng, truyền lại những công thức cổ truyền, qua đó dạy dỗ con cháu về đạo hiếu và sự kính trọng gia đình.
Chính vì những điều này, cỗ Bát Tràng hội tụ đầy đủ các yếu tố để được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia:
Tính độc đáo: Không chỉ đơn thuần là mâm cơm, cỗ Bát Tràng là sự kết hợp hài hòa giữa ẩm thực và gốm sứ – hai giá trị tinh hoa của làng nghề.
Tính cộng đồng: Việc làm cỗ gắn liền với đời sống chung của cả làng, từ cưới hỏi, giỗ chạp đến lễ hội truyền thống.
Tính kế thừa: Trải qua nhiều thế hệ, tục lệ làm cỗ vẫn được gìn giữ, truyền dạy, không bị mai một.
Tính biểu trưng văn hóa: Cỗ thể hiện triết lý sống của người Việt – ăn uống gắn liền với đạo hiếu, sự hòa hợp và tính thẩm mỹ.
Việc công nhận này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa truyền thống, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc của làng nghề Bát Tràng, vốn đã nổi tiếng toàn cầu với gốm sứ. Trong xu hướng phát triển du lịch trải nghiệm, “cỗ Bát Tràng” hứa hẹn sẽ trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo. Du khách đến làng gốm không chỉ được xem làm gốm, mua đồ gốm, mà còn có thể trải nghiệm chế biến và thưởng thức mâm cỗ truyền thống.
