Chợ nổi Cái Răng lọt top chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới, nhưng thực tế đáng buồn là văn hóa chợ nổi Miền Tây đang dần mai một. Liệu chúng ta có thể làm gì để giữ gìn nét đẹp này?
Chợ Nổi Cái Răng Vinh Dự Lọt Top Thế Giới, Nhưng…
Mới đây, tạp chí du lịch Travel+Leisure Asia vinh danh chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ) ở vị trí thứ 7 trong danh sách “10 khu chợ ẩm thực hấp dẫn nhất thế giới”. Trước đó, vào năm 2024, Rough Guides cũng đã ca ngợi chợ nổi này như một điểm đến ẩm thực độc đáo. Điều này khẳng định giá trị văn hóa ẩm thực sông nước, một nét đặc trưng của miền Tây Nam Bộ.
Tuy nhiên, đằng sau vinh quang đó là một thực tế đáng buồn: văn hóa chợ nổi đang ngày càng mai một. Số lượng ghe thuyền thưa vắng, và nhiều chợ nổi chỉ còn tồn tại như những điểm tham quan du lịch.
Thương Hồ Rời Ghe: Khi Bản Sắc Dần Phai
Chợ nổi từng là nét sinh hoạt đặc trưng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, chợ nổi còn là không gian văn hóa sống động, mang đậm bản sắc của vùng đất “trên bến dưới thuyền”. Mỗi chiếc ghe là một “gian hàng”, mỗi thương hồ là một phần của cộng đồng cư dân sông nước.
Nhưng hiện thực ngày nay lại trái ngược. Tại chợ nổi Cái Răng, số lượng ghe buôn đã giảm từ hơn 500 xuống còn chưa đầy 250 trong vòng một thập kỷ. Chợ nổi Cái Bè (Tiền Giang), từng được National Geographic vinh danh, nay chỉ còn khoảng 15-20 ghe hoạt động, giảm hơn 90% so với thời hoàng kim. Các chợ nổi Ngã Năm, Ngã Bảy hay Long Xuyên cũng lâm vào tình trạng tương tự.
Chợ nổi là nét văn hóa độc đáo của miền Tây Nam Bộ (Ảnh: Sở Du lịch Cần Thơ)
Việc xây dựng bờ kè khiến ghe thuyền khó cập bến, cắt đứt dòng giao thương truyền thống. Nhiều thương hồ buộc phải rời ghe vì chi phí xăng dầu tăng cao, không có nơi neo đậu ổn định, thiếu người kế tục, và quan trọng nhất là không còn khách mua thực sự.
Dù lượng khách tham quan tăng lên, số ghe của thương hồ lại giảm mạnh. Điều này cho thấy du lịch phát triển, nhưng bản sắc lại mất dần.
Một ghe bán đồ ăn sáng trên sông (Ảnh: Du lịch Việt)
Giữ Hồn Sông Nước: Cần Giải Pháp Toàn Diện
Theo các chuyên gia, để bảo tồn chợ nổi, cần khôi phục sinh kế bền vững cho thương hồ. Họ không chỉ là người buôn bán, mà còn là chủ thể văn hóa, giữ gìn và lan tỏa giá trị đặc trưng của chợ nổi. Nếu không còn thương hồ, chợ nổi sẽ chỉ còn là một hình thức trình diễn, thiếu sức sống.
Bà Nguyễn Thị Ngọc Sương nhấn mạnh: “Di sản không thể tồn tại nếu thiếu cộng đồng. Với chợ nổi, thương hồ chính là trung tâm”. TS. Đào Ngọc Cảnh cho rằng: “Du lịch có thể giúp bảo tồn chợ nổi, nhưng chỉ hiệu quả nếu thương hồ được đảm bảo sinh kế và tiếp tục gắn bó”.
Thương hồ chính là người “giữ hồn” chợ nổi (Ảnh: Sở Du lịch Cần Thơ)
Một số giải pháp được đề xuất bao gồm quy hoạch lại chợ nổi theo hướng “phố chợ trên sông”, có bến ghe riêng, phân khu rõ ràng giữa du lịch và thương mại. Cần miễn giảm chi phí neo đậu, hỗ trợ nhiên liệu để giúp người buôn ghe duy trì sinh kế. Tổ chức các hoạt động văn nghệ dân gian, giới thiệu ẩm thực miền Tây ngay trên thuyền cũng là cách để giữ gìn bản sắc văn hóa. Xây dựng các tour du lịch trải nghiệm thực tế, nơi du khách sống cùng thương hồ, ăn trên ghe, tham gia phiên chợ cũng là một hướng đi tiềm năng.
Thái Lan rất thành công với mô hình chợ nổi dù không có chợ nổi tự nhiên (Ảnh: Bangkokpost)
Thái Lan đã thành công trong việc dàn dựng không gian văn hóa chợ nổi, dù không có chợ nổi tự nhiên. Các chợ như Damnoen Saduak hay Amphawa được đầu tư hạ tầng bài bản, kết hợp ẩm thực, nghệ thuật dân gian, mua sắm và sinh hoạt cộng đồng. Trong 6 tháng đầu năm 2025, doanh thu từ du lịch chợ nổi tại Thái Lan đạt 2.800 tỷ baht, cho thấy hiệu quả của cách làm bài bản và có chiến lược.
Trong dự thảo Đề án bảo tồn Chợ nổi Cái Răng đến năm 2030, Viện CISED đã đề xuất một mô hình phát triển tích hợp bao gồm khu vực kinh doanh thương mại dịch vụ, trưng bày sản phẩm OCOP, khu vực biểu diễn nghệ thuật và khu vực vựa của thương hồ.
Cần một chiến lược tổng thể, đặt thương hồ làm trung tâm, để có thể bảo tồn và phát huy văn hóa chợ nổi (Ảnh: Mekong Travel)
Nhà văn Lê Thiếu Nhơn từng nói: “Chợ nổi không thể ‘nổi’ nếu không có thương hồ. Và thương hồ sẽ không trở lại nếu họ không nhìn thấy được sinh kế nơi chợ nổi”. Giữ được thương hồ là giữ được nhịp sống ghe thuyền, giữ được văn hóa và giữ được chính linh hồn của miền sông nước phương Nam.
